Polski antyjudaizm i antysemityzm miał charakter wtórny wobec idei,
jakie krążyły na zachodzie Europy, choć właściwie do czasów
kontrreformacji trudno nawet mówić, aby w wieloetnicznym i
wieloreligijnym społeczeństwie Rzeczypospolitej Obojga Narodów
uprzedzenia do jednej narodowości mogły znaleźć szersze poparcie.
Społeczeństwo Rzeczypospolitej było podzielone na stany, bardzo
przypominające kasty we współczesnych Indiach, różniące się stylem
bycia, językiem i religią. Szlachta, mimo różnego etnicznego
pochodzenia była polskojęzyczna i chrześcijańska - dopiero
kontrreformacja doprowadziła do jej podziału na katolików i
prawosławnych - w konsekwencji, upadku niezależnej państwowości.
Chłopi, de facto pańszczyźniani niewolnicy, nie byli uważani za istoty
ludzkie, a tym bardziej za Polaków. Nieco powyżej chłopów w strukturze
społecznej uplasowali się Żydzi - potrzebni szlachcie, jako pośrednicy
w kontaktach z ludnością wiejską, jako rzemieślnicy i kupcy. Byli
niezbędni do funkcjonowania państwa i gospodarki - stąd ich ochrona ze
strony polskich królów i możnowładców.

Alina Cała przytacza szereg publikacji, krążących w czasach l
Rzeczypospolitej - począwszy od kazań Piotra Skargi po pisma
Naruszewicza, jednoznacznie antyżydowskich, ale odezw społeczny był
nikły. Były one skutkiem nauczania Kościoła Powszechnego oraz napływu
literatury antyżydowskiej z Europy Zachodniej, przede wszystkim z
Niemiec. W Polsce dopiero stopniowy rozwój szkolnictwa podstawowego na
wsiach, realizowane począwszy od XVIII wieku przez Kościół Katolicki,
upowszechniło negatywną ocenę Żydów poza elitami. Chrześcijaństwo na
polskiej wsi ugruntowało się dopiero pod koniec I Rzeczypospolitej,
asymilując wcześniejsze pogańskie tradycje i wierzenia, a Kościół
często nadawał im stosowne, chrześcijańskie nazewnictwo, istota
wierzeń pozostała bez zmian - jak to ma np. miejsce w przypadku Święta
Zmarłych nazwanego niezbyt zręcznie Świętem Wszystkich Świętych.
Polski katolicyzm nabrał w rezultacie charakter obrzędowy, celebrowany
na pogański sposób, z licznym zastępem świętych od różnych zadań,
kultem Matki Rodzicielki i brakiem jakiejkolwiek pogłębionej
znajomości Starego i Nowego Testamentu - zresztą chłopom, jeżeli nawet
umieli czytać, zakazywano czytania Biblii - mogli to, wybiórczo,
czynić tylko duchowni. Ten bagaż polskiej religijności jest trwałym
elementem polskiej tradycji, po dziś dzień.

Autorka podkreśla, że polskość, jako idea narodu tworzyła się w
czasach rozbiorów i była definiowana w kategoriach negatywnych. Polacy
stanowili relatywnie niewielką i zamknięta społeczność, dla której
patriotyzm wyrażał się nie w dumie narodowej, jak to miało miejsce w
Anglii, Francji czy Niemczech, ale we wrogości do innych. Polskie
partie narodowe, przede wszystkim Narodowa Demokracja, dążyła do
koncentracji wysiłku obywateli na zwalczaniu innych narodowości, a nie
na rozwiązywanie problemów społecznych. Taka postawa polityczna była
zgodna z polityką państw zaborczych, przede wszystkim Rosji, gdzie
elity władzy znalazły w antysemityzmie poręczne narzędzie kierowania
aktywności społecznej na wrogie, zdaniem oficjalnej propagandy,
knowania innych grup etnicznych, których samo istnienie jest ich
zdaniem przyczyną biedy, ignorancji, braku perspektyw życiowych całej
ludności Imperium.


W Polsce antysemityzm elit jest ograniczony, i jeżeli występuje, jest
skrzętnie ukrywany i przemilczany, zgodnie z obowiązująca "europejską"
normą. Odmienna sytuacja istnieje w odniesieniu do antysemityzmu
ludowego, reprezentowanego przede wszystkim przez księdza Rydzyka i
jego Radio Maryja. Trzeba mieć jednak świadomość, że to nie Rydzyk i
sprzyjający mu, w znacznej liczbie, biskupi, stworzyli fenomen
trwałości w Polsce antysemityzmu, antysemityzmu bez Żydów. Oczywiście
antyżydowska rasistowska propaganda kreuje liczne zastępy Żydów na
polskiej scenie politycznej -

Polski "antysemityzm bez Żydów" jest kontynuacją polskiego
nacjonalizmu, który powstał, jako wroga reakcja na zagrożenie
substancji narodu - tak jak ta substancję pojmowały przeważające w
Polsce kręgi klerykalne i skrajnie prawicowe. W polskim dyskursie
narodowym, do dziś, nie ma dumy z osiągnięć narodu lub jego wybitnych
przedstawicieli - zagospodarowania rozległych stepów Ukrainy i
zachodniej Rosji po mongolskich najazdach i utworzenia wespół z
Ukraińcami, Białorusinami, Litwinami i Żydami państwa, zwanego
Rzeczypospolitą - państwa, które szanowało odrębności etniczne i
religijne. Nie upamiętniamy twórcy polskiej bankowości, księcia
Druckiego-Lubeckiego, naukowych odkryć Śniadeckich, a nawet
militarnych osiągnięć hetmana Żółkiewskiego i królów: Batorego i
Sobieskiego. Pomnik Kościuszki zafundowali nam w Warszawie Amerykanie.
Nie ma nawet pomnika Bitwy Warszawskiej, mimo antyrosyjskich fobii
rządzącej polskiej prawicy.

Książka Aliny Całej udowadnia, że polski antysemityzm jest podstawą
polskiego nacjonalizmu - w oparciu o niego powstał, i niestety, dalej
trwa.