Najpierw fragment felietonu z dzisiejszej International Herald Tribune, pióra
Belindy Board, psychologa klinicznego z uniwersytetu Surrey:

"[...] Tymczasem istnieją liczne świadectwa – zarówno w formie anegdotycznej,
jak i poważnych studiów przypadków - wskazujące, że odnoszący sukcesy ludzie
biznesu wykazują pod względem cech charakteru szereg podobieństw z
psychopatami. Pytanie brzmi zatem: czy pomiędzy osobowością silnie zaburzoną,
psychopatyczną, a osobowością "ekstremalną", z której przedstawicielami
wielokrotnie stykamy się w naszym codziennym życiu, istnieje róznica
jakosciowa, czy też jest to może jedynie różnica stopnia?
W roku 2001 przeprowadziłam badania porównawcze, w których zestawiłam cechy
osobowościowe 39 czołowych brytyjskich menedżerów wysokiego szczebla z
profilami grupy pacjentów szpitala psychiatrycznego, a także przestępców
mających za sobą epizod leczenia psychiatrycznego. Każdy z menedżerów dostał
do wypełnienia standardowy kwestionariusz diagnostyczny na stwierdzenie
ewentualnych zaburzeń osobowości, a następnie zostały z nimi przeprowadzone
indywidualne wywiady. Informacje o zaburzeniach osobowości u przestępców i
pacjentów szpitali psychiatrycznych zostały zebrane przez lokalne placówki
słuzby zdrowia.
Wprawdzie nasza próbka była niewielka, niemniej zaobserwowane prawidłowości
były bardzo wyraźne. Otóż jeśli przyjąć, że osobowość psychopatyczna różni
się od zdrowej w sposób jakościowy, wówczas należałoby sie spodziewać, że
pomiędzy tak różnymi przecież grupami wystąpią różnice w charakterze zaburzeń
osobowości. Tak jednak nie było. Rodzaje zaburzeń osobowości, występujące u
menedżerów, pokrywały się z tymi zaobserwowanymi wśród przestępców i osób
chorych psychicznie.
I tak, cechy charakterystyczne dla osobowości narcystycznej [narcisstic
personality disorder] – megalomania, brak empatii, skłonność do
wykorzystywania innych i silne poczucie niezalezności – wystepowały równie
często wśród ludzi biznesu, co u przedstawicieli pozostałych dwóch grup.
Podobnie cechy osobowości kompulsywnej [compulsive personality disorder]:
upartość, skłonności dytkatorskie, perfekcjonizm i pracoholizm.
Ale były też pewne istotne różnice. Mianowicie menedżerowie znacznie
częściej wykazywali cechy typowe dla osobowości histrionicznej –
powierzchowny wdzięk, ekscentryczność i teatralność zachowań i skłonności
manipulatorskie. Z kolei rzadziej występowały u nich: agresja fizyczna,
nieodpowiedzialność w sprawach zawodowych i finansowych, brak skrupułów i
impulsywność.
Cóż nam mówią te wyniki? Otóż mówią nam po pierwsze, że zaburzenia osobowości
występują u przedstawicieli różnych grup społecznych, nie tylko u pacjentów
szpitali psychiatrycznych. A także, że wzięta z osobna, żadna z tych
cech nie jest sama w sobie niczym złym. Weźmy na przykład umiejestnosc
wywierania wpływu na innych – w biznesie jest to niewątpliwie atut. Dodajmy
do tego szczyptę ekscentryczności, nieco megalomanii, pewną skłonność do
manipulacji i brak empatii – i otrzymamy kogoś, kto może wspiąć się bardzo
wysoko po drabinie korporacyjnej kariery, nie łamiąc przy tym ani przez
chwilę prawa – choć praca z taką osobą może być dla innych prawdziwym
koszmarem. Wystarczy jednak zwiększyć nieco stężenie tych cech, oraz dodać
agresję i brak skupułów – i mamy osobę, która skończy za kratkami.[...]"

[pełny tekst: www.iht.com/articles/2005/05/11/opinion/edboard.php.
]

felieton ten powstał na marginesie kontrowersji wokół nominacji Boltona na
ambasadora USA przy ONZ – stawia mu się wiele zarzutów
„osobowościowych”
właśnie – więc wyciąłem wszelkie bezpośrednie nawiązania do tej sprawy, bo
chodzi mi o rzecz bardziej ogólną. A mianowicie o coś, co można nazwać
społeczną rolą psychologa (terapeuty), czy w ogóle celem terapii.

jest tak, że każdy system społeczny premiuje pewne cechy osobowości, pewne
postawy i dyspozycje – a karze inne (lub nie premiuje ich, co na jedno
wychodzi). Są to po prostu te zachowania, które przyczyniają się do
bezzakłóceniowego funkcjonowania tego systemu. Erich Fromm nazywał ten zespół
cech "charakterem społecznym" – coś, co sprawia, że ludzie "chcą robić to co
muszą". Kapitalizm jak wiadomo premiuje cechy takie jak: egoizm, bezwględna
rywalizacja, kult konsumpcji, daleko posunięta elastyczność osobowości
("sprzedawanie się", "inwestowanie w siebie", co się bezpośrednio łączy z
wszechobecną rywalizacją, przede wszystkim na rynku ptacy, ale też np. w
zdobywaniu wyznaczników statusu społecznego itp.); oczywiście są i cechy
pozytywne – jak dynamizm i przedsiębiorczość,ale służą one niemal zawsze
celom egoistycznym. natomiast cechy takie jak altruizm, empatia, solidarność,
współpraca, po prostu się nie opłacają.

Otóż, jak o tym pisze autorka felietonu, wiele z tych społecznie premiowanych
cech znamionuje osobowość zaburzoną. I teraz moje pytanie: czy rolą terapeuty
jest wyłącznie pomoc pacjentowi w bezproblemowej adaptacji do określonych
warunków i związanych z ich funkcjonowaniem wymogów osobowościowych, bez
względu na to, jakie to są wymogi? czy zdrowa osobowosc to ostatcznie po
prostu osobowość dobrze przystosowana? Czy też rację mial Fromm, Karen Horney
i inni przedstawiciele kulturalizmu (czy psychoanalizy humanistycznej),
ktorzy wskazywali, ze są pewne elementy kapitalistycznego charakteru
społecznego, które same są oznaką ciężkiej choroby? Że zatem pomagając
pacjentowi przystosować się, odnieśc sukces, kaleczymy go?

Fromm właśnie uważał, że ponieważ patologiczny charakter społeczny jest
wytworem chorych warunków, więc należy działać na rzecz ich zmiany. Oprócz
pracy klinicznej pisał rozprawy socjologiczno-filozoficzne i angażował się w
działalnośc społeczną. To był oczywiście przypadek wyjątkowy, i nie chodzi mi
o to, by postulować ten typ zaangażowania. Ale czy nie jest tak, że terapeuci
zbyt często widzą swą rolę po prostu jako ekspertów od pewnego konkretnego,
wycinkowego obszaru rzeczywistości – podobnie jak swoją "działkę" ma
inżynier dróg i mostów, analityk finansowy czy meterolog – dbających o to, by
ten obszar – tu: psychologia jednostki – funkcjonował w sposób właściwy
(z
punktu widzenia systemu)? Czy też może charakter ich pracy predystynuje ich
do postawy bardziej świadomej i krytycznej? Bo przecież pomiędzy postulatami
zdrowej osobowości a spolecznego przystosowania może istnieć sprzeczność. A
może nie?

--
Wysłano z serwisu Usenet w portalu Gazeta.pl -> http://www.gazeta.pl/usenet/