Fragment ksiazki Franciszka Sochy-Paprockiego pt. "Zywot czlowieka - w
Polsce XX wieku - poczciwego", w ktorej opisal wielu niezwyklych ludzi II
RP.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Niewątpliwie najświetniejszym wykładowcą na historii był prof. dr Szymon
Askenazy, wykłady jego były właściwie wysokiej klasy przyjemnością, a nie
wypełnieniem obowiązku słuchania. Wspaniały język i styl, psychologiczne,
ludzkie podejście do wielkich zagadnień, które w ten sposób stawały się
proste i zrozumiałe, przyciągały wielu słuchaczy. Niestety wykładał mało, na
drzwiach jego sali wisiała czasami przez całe miesiące kartka: "dzisiaj nie
będę". Na szczęście nie miała daty, więc nie potrzeba jej było zmieniać,
zwłaszcza, że profesora nie było w ogóle we Lwowie. Mimo tego wpływ jego
wychowawczy był bardzo wielki i z jego seminarium wyszło wielu wybitnych
uczonych, między innymi gen. Kukiel. Podziwiałem, jak mógł pracować naukowo
przy swoim niesłychanie słabym wzroku; mimo bardzo grubych szkieł, aby
cokolwiek odczytać - przykładał papier prawie do powiek. A jednak - mimo
tego - potrafił raz rozgniewać się na jednego ze swoich słuchaczy, za
napisanie mylnie jego nazwiska. Podpisywał frekwentacje w indeksach,
rzucając swój podpis, gdzie popadło. Nagle bierze jakiś indeks do ręki,
rzuca go na ziemię i mówi : "Jeden z panów nie wie nawet jak się nazywa
profesor, na którego wykłady uczęszcza." A dany student napisał Aschkenaze,
bo tak się nazywał popularny wiceprezydent Lwowa. Na to zlekceważenie swego
nazwiska tak ostro zareagował ten zawsze wykwintnie wychowany naukowiec.
Stosunek jego osobisty do bliskich uczniów był nie tylko przyjazny, ale
koleżeński. Jako kawaler (zmieniło się to po ożenku) zabierał po posiedzeniu
seminaryjnym całą swoją bandę do kawiarni, fundował czarną kawę, ciastka, a
nawet likiery i opowiadał rozmaite swoje przeżycia. Lubił mówić o swoim
żydowskim pochodzeniu i był dumny z tego, że on, warszawski Żyd otrzymał
katedrę historii Polski we Lwowie. (Niepotrzebnie się dziwił temu, bo autor
"Łukasińskiego" i "Księcia Józefa Poniatowskiego", byłby ozdobą i zaszczytem
każdego, najświetniejszego uniwersytetu w świecie.)
Jak każdy człowiek miał swoje słabości. Najwyraźniejszą był jego snobizm
towarzyski. Mówiąc o swoich znajomych, kiedy wspominał Radziwiłłów,
Lubomirskich, czy innych Potockich nie omieszkał nigdy spieszczać imion -
Franuś Radziwiłł, Tadzio Lubomirski etc. Bardzo się cieszył, gdy ktoś nie
poznał w nim Żyda. Opowiadał, jak kiedyś jechał odwiedzić, powiedzmy "Tomcia
Potockiego". Od kolei było daleko, kilka godzin jazdy końmi, więc aby się
rozerwać wszczął rozmowę ze strangretem, pytając się go o okolice, o dwory,
które mijali itp. Stangret rozgawędził się na dobre i znając okolice
opowiadał ciekawe wiadomości. W pewnym miejscu, przy mijaniu jednego z
dworów mówi: "A tutaj mieszkają świeżo ochrzczeni Żydzi i niech sobie jaśnie
pan wyobrazi - urządzili polowanie i taki szmatławy Żyd ustrzelił takie
szlachetne stworzenie, jak jeleń. To powinno być zakazane." Widzicie moi
panowie, podkreślił Askenazy, nie poznał we mnie Żyda, myślał że należę do
sfery jego pana, a mnie to bardziej ucieszyło aniżeli otrzymanie katedry. W
niepodległej Polsce - zdaje mi się - już nie nauczał. Przez jakiś czas był
ministrem pełnomocnym przy Lidze Narodów. Kto z czytających moje
wspomnienia, zechce stwierdzić jak głęboka była kultura polska prof.
Askenzego, jak pięknym i w szerokiej skali jest jego język niech przeczyta
(jeżeli przedtem tego nie zrobił) oba wspomniane powyżej jego dzieła. Pomimo
wszystkich wartości naukowych jednak pochodzenie zaszkodziło Askenazemu w
otrzymaniu nagrody naukowej im. Barszczewskiego, nadawanej przez Akademię
Umiejętności za najlepsze dzieło historyczne. Autor "Łukasińskiego" nie
sprostał współzawodnictwu członka Sodalicji dra Tomkowicza, którego dzieło o
starożytnym Krakowie uzyskało palmę pierwszeństwa. Całe do zdarzenie ujął
Boy-Żeleński w formę fraszki, na wzór fraszki Kochanowskiego, gdzie wydrwił
Akademię, wkładając w usta jej prezesa Stanisława hr. Tarnowskiego, po
oglądnięciu obu kandydatów "z szat rozdzianych", wskazując na Askenazego:
"Wżdy - rzeknie prezes - sądząc pomyśleniem zdrowym, jakoż mu dawać premium
z defektem takowym."