Niedawno pewna osoba, bardzo inteligentna studentka psychologii, zapytała
mnie o to, co wiem o zjawisku deja vu:
> czesc, Marcin, słuchaj, wiem, ze jesteś tą kognitywistyką zainteresowany,
czy mógłbyś mi przesłac cos na mój adres o zjawisku deja vu??? z punktu
widzenia Twej ukochanej dziedziny?
> albo skrótowo, jak to jest ujęte własnie z tej persektywy
> dzięki stokrotne
> Maria

Stwierdziłem z przerażeniem, że praktycznie nic nie wiem na ten temat.
Odpowiedziałem następująco:
----------------------------------------------------
----------------
Jak się okazuje, nawet w bazie artykułów Medline znajduje się bardzo mało
informacji dotyczących deja vu, a jeśli już jakieś są, to zwykle odnoszą się
do schizofrenii lub padaczki skroniowej i koncentrują się na
neuroobrazowaniu, natomiast nie zawierają modeli neurokognitywnych.

Z danych dotyczących neuroobrazowania wynika, że u ludzi podatnych na deja
vu występuje najczęściej co najmniej jedna z dwóch cech:
- nadmierna aktywność dolnego zakrętu skroniowego (IT - inferior temporal
gyrus),
- dysfunkcje (związane zarówno z nadaktywnością, jak i zmniejszoną
aktywnością) bocznej brzusznej części kory przedczołowej.

Wiadomo dość dobrze, że IT jest zakończeniem brzusznego szlaku przetwarzania
informacji wzrokowych, odpowiedzialnego za rozpoznawanie obiektów, natomiast
boczna kora przedczołowa odgrywa ważną rolę w procesach kontroli pamięci
(procesach metapamięciowych), a jej dolną część niektórzy neurokognitywiści
uważają za początek szlaku tzw. szkicownika wzrokowo-przestrzennego, czyli
wzrokowej pamięci krótkotrwałej. Szlak ten przebiega w kierunku płatu
skroniowego. Obydwa szlaki łączą się za pośrednictwem kory śródwęchowej,
znajdującej się w głębi płatu skroniowego, z hipokampem, kodującym
informacje przechowywane w pamięci długotrwałej, które są prawdopodobnie
rozproszone rozproszone w korze nowej.

Istnieją różne rodzaje deja vu. W przypadku padaczki skroniowej wrażenie
rozpoznawania nieznanego obiektu może być powodowane bezpośrednimi
przypadkowymi wyładowaniami w korze skroniowej. Niemniej jednak najczęściej
spotykana forma deja vu jest zjawiskiem normalnym i wiąże się z
rozpoznawaniem elementów, które już gdzieś były widziane i które są podobne
do elementów (np. przedmiotów) widzianych w nowej sytuacji. To zjawisko
częściej występuje u osób, u których aktywność bocznej kory przedczołowej
jest obniżona - może to świadczyć o słabszej kontroli procesów
pamięciowych - dana osoba widzi coś po raz pierwszy, ale w otoczeniu
znajdują się elementy podobne do wcześniej widzianych, ale na skutek
osłabionych procesów metapamięciowych osoba błędnie rozpoznaje sytuację
jako znaną, a nie jedynie w jakimś stopniu podobną do znanej wcześniej.
Jeszcze inny jest prawdopodobnie mechanizm deja vu w zaburzeniach
psychotycznych, m.in. schizofrenii - nadmierna aktywność kory czołowej w
niektórych fazach choroby powoduje nadmierną łatwość kojarzenia i wtedy
nawet bodźce słabo przypominające bodźce znane, zostają błędnie rozpoznane
jako znanajome.

Istnieje jeszcze jedna hipoteza dotycząca deja vu (tzw. hipoteza skróconego
obwodu pamięciowego) - jest możliwe, że u niektórych osób procesy
zapamiętywania utajonego i natychmiastowego wydobywania informacji z pamięci
utajonej poprzedzają świadome spostrzeżenia - znowu musi się to wiązać z
osłabioną kontrolą przedczołową.

Niestety nie spotkałem się jeszcze z jednoznaczną i precyzyjną (z
wyznaczonymi dokładnymi szlakami mózgowymi) neurokognitywną teorią deja vu.
----------------------------------------------------
----------------

Co wiecie na temat zjawiska deja vu i pokrewnych zjawisk pamięciowych? Są
one ciekawe, a rzadko stają się przedmiotem analiz naukowych.

PS Dyskusja na ten temat toczy się również na:
http://forum.kognitywistyka.net/viewtopic.php?t=50