Być może przełom w leczeniu choroby Alzheimera

Odtwarzanie mózgu

ZBIGNIEW WOJTASIŃSKI

Za dwa, trzy lata może być dostępny lek zdolny zapoczątkować oczekiwany od
dawna przełom w terapii choroby Alzheimera. Jest też nadzieja na bardziej
skuteczne leczenie paraliżu, a także udarów i uszkodzeń mózgu oraz innych
zaburzeń neurologicznych. Poinformowano o tym z okazji obchodzonego 21
września Światowego Dnia Choroby Alzheimera.

Przed kilkoma dniami dr Marek H. Tuszyński z Uniwersytetu Kalifornijskiego w
USA oświadczył, że uszkodzony mózg można regenerować terapią genową.
Wystarczy wstrzyknąć czynnik wzrostu nerwów NGF. W ten sposób udało mu się
wznowić pracę ponad 90 proc. komórek nerwowych przodomózgowia 23-letnich
rezusów. Nie wiadomo jeszcze, czy tak uzyskane zmiany są trwałe i nie
wywołują innych powikłań. Mimo to pełen optymizmu uczony zapowiada
przeprowadzenie wkrótce pierwszych prób na ludziach.

Regenerowanie neuronów

Podobne badania na pierwszych ochotnikach już są prowadzone, z tą różnicą,
że zamiast genów kodujących białko testowany jest nowy lek o zbliżonym
działaniu o nazwie neotrofin. Zawiera on naturalne molekuły białka
stymulujące wzrost i żywotność komórek nerwowych, jak też powstawanie
połączeń między nimi - mających kluczowe znaczenie dla procesów pamięci i
uczenia się. Mają one również tę zaletę, że potrafią przeniknąć do mózgu,
jak przekonuje producent środka firma NeoTherapeutics w Irvine (Kalifornia).

Lek ten może zatem zapoczątkować nową generację preparatów przydatnych
zarówno w leczeniu groźnych schorzeń degeneracyjnych układu nerwowego, jak i
poprawianiu pamięci oraz sprawności umysłowej. Bo wydaje się, że tą samą
metodą można usuwać zarówno uszkodzenia mózgu, jak i rdzenia kręgowego. -
Podejrzewamy bowiem, że powodem wielu tego rodzaju zaburzeń są zakłócenia w
przekazie różnych substancji między komórkami nerwowymi - twierdzi dr
Olivier Civelli z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Irvine.

Od ubiegłego roku są stosowane (również w Polsce) dwa nowe leki hamujące
chorobę Alzheimera - aricept i exelon. Potrafią one zwiększyć w mózgu
koncentrację acetylocholiny - głównego neuroprzekaźnika mózgu, odgrywającego
ważną rolę w procesach zapamiętywania i uczenia się. Niestety, środki te są
przydatne jedynie w początkowej fazie rozwoju choroby. Potrafią bowiem tylko
ją spowolnić przedłużając zdolności umysłowe chorych oraz ich sprawność w
samodzielnym wykonywaniu codziennych czynności. Nie zatrzymują jednak
degeneracji neuronów, co ma decydujące znaczenie w jej skutecznym leczeniu.

Czekając na szczepionkę

Czy zdolne są do tego takie farmaceutyki, jak neotrofin? Przeprowadzone
dotąd badania na małej grupie pacjentów sugerują, że lek ten jest nieco
bardziej skuteczny. Szef firmy Alvin Glasky twierdzi, że już po 28 dniach
jego zażywania zdolności zapamiętywania badanych chorych średnio poprawiły
się o 3,5 punktu (w skali 70-punktowej) - dwu-, trzykrotnie w porównaniu do
obecnie stosowanych specyfików (poprawiających pamięć o 1-2 punkty po
półrocznym leczeniu). U niektórych osób umiejętności te zwiększyły się nawet
o 10-12 punktów, ale niezbędne są kolejne badania - na większej grupie
chorych. Ich wyniki będą znane na początku przyszłego roku.

Zaawansowane badania prowadzone są także nad innymi środkami przydatnymi w
leczeniu choroby Alzheimera. Mają one wpływać nie tylko na acetylocholinę i
wzrost komórek nerwowych, ale i inne neuroprzekaźniki mózgu, jak serotonina
i noradrenalina. Będą poprawiać metabolizm mózgowy, jak też wpływać na
procesy degeneracyjne. W sumie opracowywanych jest ok. 20 nowych leków,
które powinny być dostępne w ciągu kilku, najpóźniej kilkunastu lat. -
Wprawdzie nie mamy jeszcze penicyliny na to schorzenie, ale jest wreszcie
nadzieja, że tego rodzaju środek może się pojawić - twierdzi Roger
Rosenberg, dyr. Centrum Badań nad Chorobą Alzheimera Uniwersytetu
Teksaskiego.

Do tego miana kandyduje szczepionka chroniąca przed chorobą Alzheimera, a
jednocześnie hamująca jej rozwój, jaka jeszcze w tym roku będzie w USA
testowana na ludziach ("Rz" 08.08.). Firma farmaceutyczna Elan Corp
informuje, że zawiera ona syntetyczne białko beta-amyloid, które nie
wywołuje choroby, a jedynie wyzwala reakcję immunologiczną chroniącą mózg
przed odkładaniem się amyloidu, a jeśli już występują w nim jakieś jego
złogi - powoduje ich usunięcie. Takie przynajmniej zmiany uczeni
zaobserwowali u zaszczepionych myszy, u których białko to gromadzi się wraz
z wiekiem podobnie jak u ludzi.

Walka z objawami

Na razie możliwe jest jedynie leczenie objawów choroby, gdyż nie ma
preparatu zdolnego przerywać odkładania się w mózgu złogów zdegenerowanego
białka beta-amyloid oraz białka tau. Pomocne są zatem wszelkie środki
hamujące procesy powodujące uszkodzenie i śmierć komórek nerwowych, jak
jumex, selerin i segan oraz duże dawki witaminy E (2000 jednostek na
dobę). - Stosowanie tych leków wydłuża czas, jaki upłynie do umieszczenia
chorego w domu opieki lub zgonu, natomiast nie udowodniono, że takie
leczenie wpływa na poprawę funkcji poznawczych i na sam przebieg procesu
patologicznego - twierdzi doc. Maria Barcikowska na łamach "Przewodnika
Lekarza".

Tego rodzaju środki pomagają samemu pacjentowi, jak i jego opiekunom, gdyż
likwidują lub przynajmniej łagodzą niektóre objawy choroby. Są też przydatne
u osób zdrowych w utrzymaniu lepszej sprawności intelektualnej do późnej
starości. Takie działanie wykazują leki przeciwzapalne, np. aspiryna i
ibuprofen. U kobiet, najczęściej cierpiących na chorobę Alzheimera, pomocna
jest również hormonalna terapia zastępcza - opóźniająca jej rozwój.
Stosowane w niej estrogeny zwiększają produkcję acetylocholiny, a
jednocześnie mogą ograniczać odkładanie się beta-amyloidu. Hormony te
poprawiają też krążenie krwi w mózgu oraz chronią przed degeneracją
hipokampu, od którego w znacznym stopniu zależą procesy pamięci.