Zawzieli się a może do szkoły chodzili?

Pokrewieństwo stylu myślenia cechującego zarówno totalitaryzm, jak i
religie (zwłaszcza monoteistyczne ) było już niejednokrotnie
podkreślane przez politologów i socjologów, choć z upowszechnieniem
tych oczywistych konstatacji w kraju tak sklerykalizowanym jak Polska
nie jest, oględnie mówiąc, najlepiej. Wydaje się więc ze wszech miar
wskazane przypomnienie, że to jednak nie demokratyczny liberalizm, ale
-- tak charakterystyczne dla religii -- zdogmatyzowane myślenie leży u
podstaw ideologii totalnych.
Podejście dogmatyczno-irracjonalne cechuje niepodważalna pewność co
do słuszności własnych przekonań i proponowanych rozwiązań. Świat może
i jest skomplikowany, ale na szczęście znalazła się grupa ludzi, która
rzekomo odkryła jego prawdziwą i niezmienną naturę i teraz gotowa jest
ona prowadzić ludzkość ku świetlanej przyszłości i zapewnić jej
zbawienie czy to w tym, czy w przyszłym życiu. Te jedynie słuszne
przekonania przywódcy tych grup zdobywają nie na drodze żmudnych
doświadczeń i obserwacji, lecz w wyniku swoistego gnostycznego
natchnienia, "oświecenia". Stąd nic dziwnego, że ich
"prawdy" (dogmaty) mają z reguły charakter aprioryczny, a świat trzeba
będzie do nich dopiero dostosowywać (jak do Prokrustowego łoża), bez
względu na opór materii i poniesione koszty. "Fanatyzm zwolenników
totalitaryzmu -- pisał Hans Kohn -- pochodzi z absolutystycznego
charakteru ich wiary. Świadomość zbawiennej prawdy daje im pewność;
przeciwnik nie ma nigdy racji, nie może być zatem żadnego
kompromisu" . Jeżeli rzeczywistość nie pasuje do takich założeń, tym
gorzej dla niej. Ten typ myślenia stanowi podłoże ideologii
totalitarnych, ale nie da się ukryć, iż również religii
monoteistycznych czy hermetycznych sekt religijnych. Nie ma w nim z
oczywistych względów miejsca na indywidualizm, wolność wyboru czy
pluralizm światopoglądowy. Mogą się one pojawiać w sferze
deklaratywnej, ale ich praktyczna realizacja jest niemożliwa lub
przybiera karykaturalne formy.