Idea sztuki i jej imiona
Sztuka to wytwarzanie piękna. Ta definicja pochodzi z XVIII w. U jej
podłoża leży przekonanie, że piękno jest intencją sztuki, jej celem,
osiągnięciem, naczelną wartością, cechą rozpoznawczą. Służba muzom
powinna prowadzić do kochania piękna (Platon). Panowała do XX w. Jest
to definicja klasyczna: piękne jest to, co harmonijne.
Sztuka naśladuje rzeczywistość. Mówiąc inaczej: odtwarza ją. Mimesis.
Sokrates: malarstwo to odtwarzanie rzeczy widzialnych. Z Sokratesem
zgadzał się m. in. Leonardo. Jest to definicja historyczna -nie
odpowiada malarstwu abstrakcyjnemu, architekturze i muzyce.
Sztuka to nadawanie rzeczom kształtu. Sztuka formuje rzeczy, nadając
materii i duchowi kształt, formę, strukturę. Arystoteles. To
rozumienie sztuki odżyło w XX w. - u Anglików: Bella, Fry'a, a w
Polsce u S. I. Witkiewicza. Zrównali oni pojęcie twórczości
artystycznej "z konstruowaniem form". W swoim traktacie z zakresu
estetyki (Nowe formy w malarstwie, 1919) Witkiewicz miał na myśli
abstrakcyjne konstrukcje, później zaś formę często rozumiano
konkretnie. Różne są typy form: forma czysta przemawia sama za siebie,
bez względu na to, co przedstawia i czemu służy; forma funkcjonalna
służy jakiemuś celowi (np. sztuka użytkowa - meble, budynki, itp.);
forma przedstawiająca odpowiada temu, co przedstawia (np. portret lub
krajobraz w malarstwie).
Sztuka polega na ekspresji. Swoistość sztuki polega na postawie tego,
kto wytwarza dzieło sztuki, czyli artysty. Koncepcja ta pochodzi od
Condillaca i Diderota, uznawali ją romantycy, a w wieku XX -Benedetto
Croce. Ekspresyjność jest jednak tylko cechą niektórych prądów i
dzieł.
Sztuka wywołuje przeżycia estetyczne. Jej istotą jest działanie na
odbiorców. Pojęcie przeżycia jest zewnętrzne wobec dzieł sztuki,
przysługuje odbiorcy. Pojęcie to zastąpiło dawny sposób pojmowania
idei piękna w XIX.
Sztuka to wywoływanie wstrząsu. Sztuka powinna wywoływać nie przeżycia
estetyczne, lecz wstrząs, szok, silne przeżycie. Udane dzieło to,
dzieło, które wstrząsa. Zadaniem sztuki nie jest umożliwianie
ekspresji, ale impresja, czyli silne uderzenie w odbiorcę. Bergson
napisał w roku 1889: Sztuka raczej wraża się w psychikę ludzką niż ją
wyraża. Definicja ta stała się emblematem sztuki awangardowej.

Aleksiej Tyranov Widok na bibliotekę w Ermitżu (1827). Ermitaż, St.
Petersburg, Rosja.
Definicje 1-2 są historyczne, wszystkie natomiast są albo za wąskie,
albo za szerokie. M. Weitz (The Role of Theory In Aestethics, 1957)
skomentował to tak: Niepodobna podać koniecznych i wystarczających
właściwości sztuki - dlatego jej teoria jest logicznie niemożliwa, a
nie tylko faktycznie trudna.
W rozumieniu Wittgensteinapojęcie sztuki należy do grupy "pojęć
otwartych", ponieważ oznacza przedmioty nieposiadające cech wspólnych
lub za małą ich ilość, by możliwe było zbudowanie ich spójnej
definicji. Cechuje je jedynie podobieństwo rodzinne. Do rodziny pojęć
estetycznych należą też inne określenia jak: piękno, wartość
estetyczna, przeżycie estetyczne...

Auguste Renoir Czytający Claude Monet (1872) Musée Marmottan, Paris.
Osobiście skłaniam się do wizji sztuki jako tajemnicy- nie tylko ze
względu na jej nieostrą definicję, ale i historycznie zmienne
funkcje... subiektywnie odczuwaną wartość... niejasny sens... Wbrew
estetyce i naukom historycznym, ponieważ dopóki odpowiedzi na
najważniejsze pytania jeszcze nie zostały udzielone, pisanie,
malowanie i cała reszta zajęć tego typu może mieć jeszcze jakikolwiek
sens.